Skip to main content

Radno pravo je jedno od značajnijih pravnih oblasti, koje je regulisano i uređeno brojnim zakonskim i drugim aktima. Radno pravo je naziv za skup pravnih normi kojima se uređuje nastanak, sadržina i prestanak radnog odnosa, kao i pravni položaj subjekata radnog prava. Radno pravo se može definisati i kao grana pozitivnog prava, koja podrazumeva primenu pravnih normi i načela sadržanih u radnom zakonodavstvu.

Izvori radnog prava se mogu posmatrati kao:
a) formalni izvori radnog prava (svi pravi akti),
b) materijalni izvori radnog prava (vanpravni izvori radnog prava, kao što su činjenice i društvene vrednosti).

Nadalje, izvori radnog prava se dele na:
– unutrašnje izvore radnog prava,
– međunarodne izvore radnog prava.

Za ovakvu podelu izvora radnog prava je zajedničko

to što su deo opšte klasifikacije izvora radnog prava.

Međunarodne izvore radnog prava, u prvom redu čine, pravni akti univerzalnog karaktera, kao što su konvencije i preporuke. Najznačajniji izvor međunarodnog radnog prava su akti Ujedinjenih nacija i Međunarodne organizacije rada (cilj im se ogleda u proučavanju i poboljšanju radnih i socijalnih prava univerzalnog karaktera). Ujedinjene nacije se fokusiraju na ljudska prava, a naročito na: pravo na rad i sloboda izbora zanimanja, zabrana ropstva, pravo na zadovoljavajuće uslova rada i zaštitu na radu, pravo na jednaku platu za jednak rad, pravo na sindikalno udruživanje i delovanje, pravo na plaćeni odmor, pravo na ograničeno radno vreme, pravo na odmore, pravo na osiguranje za slučaj bolesti, invalidnosti, nezaposlenosti i drugo. Međunarodna organizacija rada je usmerena na tri oblasti: normativnu delatnost (donošenje konvencija i preporuka), tehničku delatnost (sprovođenja konvencija) i naučnu delatnost.

Unutrašnji izvori radnog prava se dele na državne i nedržavne izvore. Državni izvori radnog prava imaju svoji pravnu hijerarhiju, koja podrazumeva dejstvo izvora „od gore na dole“ prema jačini pravne snage koji imaju. U tom smislu su državni izvori radnog prava: Ustav, zakoni (radni odnosi su uređeni osnovnim zakonom tj. Zakonom o radu i posebnim zakonima koji se primenjuju u pojedinim područjima rada) i podzakonski akti. Nedržavni izvori radnog prava obuhvataju sve akte koje nisu državni propisi, već propisi poslodavca, ali moraju biti usklađeni sa državnim izvorima radnog prava. U nedržavne izvore radnog prava se ubrajaju: kolektivni ugovori, pravilnici o radu, drugi opšti akti i individualni ugovori (ugovor o radu).

Kako je bazični problem, kojim se bavi radno pravo, radni odnos, izvori prava koji regulišu sva pitanja vezana za radni odnos, uređena su:
1. Zakonom o radu,
2. drugim zakonima vezanim za rad i radno pravo (Zakon o zaštiti uzbunjivača, Zakon o sprečavanju zlostavljanja na radu, Zakon o zaštiti bezbednosti i zdravlja na radu),
3. ugovorom o radu,
4. kolektivnim ugovorom,
5. posebnim pravilnicima o radu i aktima poslodavca.

Zakon o radu reguliše i uređuje sva prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, odnosno po osnovu rada, u skladu sa ratifikovanim međunarodnim konvencijama. Prema Zakonu o radu prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa uređuju se i kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu, a pravilnikom o radu, odnosno ugovorom o radu – samo kada je to Zakonom o radu određeno. Sve odredbe Zakona o radu se primenjuju na zaposlene koji rade na teritoriji Republike Srbije, kod domaćeg ili stranog pravnog, odnosno fizičkog lica (poslodavca), kao i na zaposlene koji su upućeni na rad u inostranstvo od strane poslodavca. Odredbe Zakona o radu se primenjuju i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, kod poslodavaca u oblasti saobraćaja, kao i na zaposlene strane državljane i lica bez državljanstva koji rade kod poslodavca na teritoriji Republike Srbije.

Zakon o zaštiti uzbunjivača se uređuje uzbunjivanje, postupak uzbunjivanja, prava uzbunjivača, obaveza državnih i drugih organa i organizacija i pravnih i fizičkih lica u vezi sa uzbunjivanjem, kao i druga pitanja od značaja za uzbunjivanje i zaštitu uzbunjivača. Ovim zakonom se kao „uzbunjivač“ definiše fizičko lice koje izvrši uzbunjivanje u vezi sa svojim radnim angažovanjem, postupkom zapošljavanja, korišćenjem usluga državnih i drugih organa, nosilaca javnih ovlašćenja ili javnih službi, poslovnom saradnjom i pravom vlasništva na privrednom društvu.

Zakon o sprečavanju zlostavljanja na radu uređuju se: zabrana zlostavljanja na radu i u vezi sa radom; mere za sprečavanje zlostavljanja i unapređenje odnosa na radu; postupak zaštite lica izloženih zlostavljanju na radu i u vezi sa radom i druga pitanja od značaja za sprečavanje i zaštitu od zlostavljanja na radu i u vezi sa radom.

Zakon o zaštiti bezbednosti i zdravlja na radu uređuje sprovođenje i unapređivanje bezbednosti i zdravlja na radu lica koja učestvuju u radnim procesima, kao i lica koja se zateknu u radnoj okolini, radi sprečavanja povreda na radu, profesionalnih oboljenja i oboljenja u vezi sa radom. Za obavljanje određenih poslova državne uprave u oblasti bezbednosti i zdravlja na radu, Zakonom o zaštiti bezbednosti i zdravlja na radu obrazuje se Uprava za bezbednost i zdravlje na radu, kao organ uprave u sastavu Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike i utvrđuje njena nadležnost. Prava, obaveze i odgovornosti poslodavaca i zaposlenih, nadležnosti i mere čijom se primenom, odnosno sprovođenjem osigurava bezbednost i zdravlje na radu ostvaruju se u skladu sa Zakonom o zaštiti bezbednosti i zdravlja na radu, a bliže se uređuju kolektivnim ugovorom, opštim aktom poslodavca ili ugovorom o radu.

Ugovor o radu je pravni akt kojim se zasniva radni odnos. Ugovor o radu je sporazum između zaposlenog lica i poslodavca, a koji se smatra zaključenim u trenutku kada ga potpišu obe ugovorne strane. Ugovor o radu se zaključuje u pisanoj formi, a pre stupanja zaposlenog na rad. Ugovor o radu mora da sadrži sve bitne elemente propisane Zakonom o radu, kojim je i regulisan.

Kolektivni ugovor je akt (propis), koji se donosi i zaključuje na osnovu izražene saglasnosti predstavnika dve strane, od kojih je jedna predstavnik „rada“, a druga predstavnik kapitala (vlasnika). Kolektivni ugovor je nedržavni, autonomni, profesionalni akt, zaključen između legitimnih i legalnih profesionalnih organizacija (poslodavaca i sindikata) odnosno opši ugovor koji sadrži opšte norme na osnovi kojih se zaključuju individualni ugovor o radu.