Privredni subjekti mogu osnivati druga pravna lica, imati udela u njima ili vršiti neku od upravljačkih funkcija u drugom privrednom subjektu, čime se ostvaruje poslovna povezanost između takvih kompanija.
Povezana lica, prema Zakonu o privrednim društvima (član. 62 Zakona)
se mogu definisati u odnosu na
određeno fizičko lice i u odnosu na određeno pravno lice.
Povezanim licem u odnosu na određeno fizičko lice smatra se:
1) njegov krvni srodnik u pravoj liniji, krvni srodnik u pobočnoj liniji zaključno sa trećim stepenom srodstva, supružnik i vanbračni partner ovih lica,
2) njegov supružnik i vanbračni partner i njihovi krvni srodnici zaključno sa prvim stepenom srodstva,
3) njegov usvojilac ili usvojenik, kao i potomci usvojenika,
4) druga lica koja sa tim licem žive u zajedničkom domaćinstvu.
Licima povezanim sa pravnim licem smatraju se i fizička lica koja su u odgovarajućem rodbinskom odnosu sa fizičkim licem koje ima najmanje 25% akcija ili udela u obveznikovom kapitalu ili najmanje 25% prava glasa u obveznikovim organima upravljanja. Fizička lica, koja su u odgovarajućem rodbinskom odnosu sa fizičkim licem koje ima 100% udela u kapitalu obveznika (pravnog lica) smatra se povezanim licem sa obveznikom (pravnim licem) nezavisno od toga što ta fizička lica nemaju učešća u kapitalu obveznika, niti pravo glasa u obveznikovim organima upravljanja.
Povezanim licem u odnosu na određeno pravno lice smatra se:
1) pravno lice u kojem to pravno lice poseduje značajno učešće u kapitalu ili pravo da takvo učešće stekne iz konvertibilnih obveznica, varanata, opcija i slično,
2) pravno lice u kojem je to pravno lice kontrolni član društva (kontrolisano društvo),
3) pravno lice koje je zajedno sa tim pravnim licem pod kontrolom trećeg lica,
4) lice koje u tom pravnom licu poseduje značajno učešće u kapitalu ili pravo da takvo učešće stekne iz konvertibilnih obveznica, varanata, opcija i slično,
5) lice koje je kontrolni član tog pravnog lica,
6) lice koje je direktor odnosno član organa upravljanja ili nadzora tog pravnog lica.
Prema istom Zakonu, značajno učešće u osnovnom kapitalu postoji ako jedno lice, samostalno ili sa drugim licima koja sa njim deluju zajedno, poseduje više od 25% prava glasa u društvu, dok je kod većinskog učešća to više od 50% prava glasa u društvu. Kontrola podrazumeva pravo ili mogućnost jednog lica, samostalno ili sa drugim licima koja sa njim zajednički deluju, da vrši kontrolni uticaj na poslovanje drugog lica putem učešća u osnovnom kapitalu, ugovora ili prava na imenovanje većine direktora, odnosno članova nadzornog odbora. Kontrolni član društva je lice koje samostalno ili sa povezanim licima poseduje većinsko učešće u osnovnom kapitalu nekog privrednog društva. Zajedničko delovanje postoji kada dva ili više lica, na osnovu međusobnog izričitog ili prećutnog sporazuma, koriste glasačka prava u određenom licu ili preduzimaju druge radnje u cilju vršenja zajedničkog uticaja na upravljanje ili poslovanje tog lica.
Poznavanje tematike poslovne povezanosti privrednih subjekata odnosno povezanih pravnih lica je od značaja iz sledeća dva osnovna razloga:
1. povezana lica u smislu Zakona o porezu na dobit pravnih lica, a za potrebe transfernih cena,
2. povezana lica u smislu procene rizika, a u cilju donošenja poslovnih odluka i ocene kreditne sposobnosti.
Zakonom o porezu na dobit pravnih lica transferna cena je definisana kao cena nastala u vezi sa transakcijama sredstvima ili stvaranjem obaveza među povezanim licima. Kriterijumi za utvrđivanje povezanih lica, prema Zakonu o porezu na dobit preduzeća, su povezanost u odnosu na određeno i fizičko i pravno lice (rezidenti i nerezidenti). Putem formiranja transfernih cena, privredna društva mogu minimizirati poreske obaveze, te zakon nalaže da se cene iskazuje kao tržišne i za poreske svrhe izrađuje izveštaj o transfernim cenama.
Transferne cene se formiraju putem transakcija sa povezanim licima i te transakcije se nazivaju i kontrolisane transakcije. To su one poslovne promene koje se mogu kontrolisati i na koje se može uticati za donošenje poslovnih odluka.
U transferne cene, odnosno cene koje se obračunavaju u transakcijama i poslovnim odnosima između povezanih preduzeća (kontrolisane cene ili prenosne cene) se ubrajaju:
• cene proizvoda i usluga,
• nematerijalna imovina,
• finansiranje,
• zajedničko učešće u troškovima istraživanja i razvoja.
Izveštaj o transfernim cenama je način dokazivanja eventualne pristrasnosti (nepoštovanje tržišnih uslova) transakcija između povezanih lica, a koja bi rezultirala manjim obračunom poreskih obaveza za privredne subjekte povezana lica. Povezana lica, međusobnim transakcijama, mogu direktno određivati cene koje su ispod tržišnih, te se kao posledica takvih transfernih cena javlja nerealan prihod odnosno rezultat poslovanja u cilju umanjenja poreskih obaveza. Metodologijom izrade izveštaja o transfernim cenama utvrđuju se vrednosti transakcija u skladu sa principom „van dohvata ruke“, koje se porede sa iskazanim rashodima, prihodima ili rezultatima poslovanja i utvrđuje eventualna razlika za koju se koriguje poreska osnovica.
Važnost utvrđivanja povezanosti među privrednim subjektima je prisutna i za treća lica, kao što su poslovni partneri ili banke. Povezana lica, u ovom kontekstu, su važna zbog procene rizika – posmatraju se direktne veze između dve ili više kompanija, koje su od uticaja na donošenje poslovnih odluka. Prema povezanosti može se razlikovati nekoliko kategorija povezanih lica:
• pravna lica osnivači („majke firme“) – predstavljaju pravna lica koja se javljaju kao osnivači drugih kompanija,
• pravna lica „ćerke firme“ – pravna lica koja su osnovana od strane drugih kompanija,
• pravna lica „sestre firme“ – dva ili više pravnih lica koja imaju zajedničkog vlasnika ili više njih, a koji može biti i fizičko i pravno lice,
• ostala povezana lica odnosno firme – sva pravna lica kod kojih postoji povezanost preko lica koja upravljaju kompanijama i zastupaju ih.
Advokat za privredno pravo sa specijalizacijom u oblasti poreskog prava (advokat za poreze tj. advokat za poresko pravo) pruža pravne usluge savetovanja u vezi poreskih obveznika kao povezanih pravnih lica, utvrđivanja metodologije izrade studije o transfernim cenama i sačinjavanja neophodne dokumentacije za potrebe poreskih službi, kao i APR-a.