Vanbračna zajednica se, prema Porodičnom zakonu, određuje kao trajnija zajednica života žene i muškarca, između kojih nema bračnih smetnji (vanbračni partneri). Vanbračni partneri imaju prava i dužnosti supružnika pod uslovima određenim zakonom. Skup svih prava i dužnosti vanbračnih partnera u zajednici života čini njihov vanbračni status. Prava i dužnosti vanbračnih partnera mogu biti, po svojoj pravnoj prirodi, ličnog i imovinskog karaktera odnosno dispozitivnog i imperativnog su karaktera.
Vanbračna zajednica ne nastaje pred državnim organom (ne sklapa se brak, niti se vrši upis u Matičnu knjigu venčanih), te ona ne proizvodi statusna dejstva na ime, državljanstvo i poslovnu sposobnost. Prestanak vanbračne zajednice može biti prirodnim putem (smrt jednog vanbračnog partnera) ili sporazumnim i jednostranim raskidom (za života vanbračnih partnera).
Vanbračni partneri mogu da ostvare pravo na porodičnu penziju u skladu sa Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju iz 2019. godine,
gde se i vanbračni partner smatra članom porodice umrlog lica koje može biti osiguranik odnosno korisnik penzije.
Prvi uslov koji vanbračni partner, koji je korisnik penzije, treba da ispuni je dokaz o postojanju odnosno trajanju vanbračne zajednice za života sa vanbračnim partnerom koji je osiguranik. Postojanje vanbračne zajednice se utvrđuje se u sudskom vanparničnom postupku. Određeni uslovi, koji takođe moraju biti ispunjeni, se odnose i za osiguranika i za korisnika penzije.
Prema zakonu, osiguranik, kao lice vanbračne zajednice, mora da ima ispunjen jedan od dva uslova da bi vanbračni partner imao pravo na porodičnu penziju: da je imao najmanje pet godina staža osiguranja ili da je ispunio uslove za starosnu i prevremenu starosnu ili invalidsku penziju ili ako je bio korisnik bilo koje vrste penzije. Zakon predviđa izuzetak od ovih pravila – ako je smrt osiguranika nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, vanbračni partner stiče pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža preminulog vanbračnog partnera.
Vanbračni partner, koji želi da ostvari pravo na porodičnu penziju, mora da dokaže da je vanbračna zajednica za života trajala najmanje tri godine ili da ima zajedničko dete sa vanbračnim partnerom osiguranikom. Pomenuti uslovi moraju biti ispunjeni bilo da je tražilac porodične penzije žena ili muškarac, kao vanbračni partner.
Posebni uslovi, su zakonom predviđeni za žene odnosno muškarce, kao korisnike porodične penzije umrlog vanbračnog partnera.
Dodatni uslovi, koje žena vanbračni partner, treba da ispuni, da bi stekla pravo kao tražilac porodične penzije:
– da je žena do smrti vanbračnog partnera navršila 53 godine života (trajno zadržava pravo na porodičnu penziju),
– ukoliko žena nije navršila 53 godine života, imate pravo na porodičnu penziju ako je do smrti ili u roku od jedne godine od dana smrti vanbračnog partnera osiguranika postala potpuno nesposobna za rad,
– ukoliko žena i dalje sposobna za rad, ali posle smrti vanbračnog partnera ima dete koje ima pravo na porodičnu penziju i gde žena obavlja roditeljsko staranje deteta ima pravo na porodičnu penziju (samo ukoliko su istovremeno ispunjeni uslovi da ima dete i da vrši roditeljsko staranje deteta koje ima pravo na penziju preminulog vanbračnog partnera).
Dodatni uslovi, koje muškarac vanbračni partner, treba da ispuni, da bi stekao pravo kao tražilac porodične penzije:
– da je do smrti vanbračnog partnera navršio 58 godina života (stiče trajno pravo na porodičnu penziju),
– ukoliko muškarac tražilac penzije nije navršio 58 godina života, stiče pravo na penziju u slučaju da je do smrti ili u roku od jedne godine od dana smrti vanbračnog partnera postao potpuno nesposoban za rad,
– ukoliko nije ispunjen uslov trajne nesposobnosti muškarca za rad, pravo na porodičnu penziju ima ako postoji zajedničko dete sa preminulim vanbračnim partnerom osiguranikom, pri čemu je obavezno da on vrši i roditeljsko staranje nad tim detetom.
Prestanak prava vanbračnog partnera na porodičnu penziju osiguranika može biti u vidu gubitka ili obustave prava. Gubitak prava na porodičnu penziju je trajnog karaktera, dok je obustava prava na porodičnu penziju privremenog karaktera (ukida se kada se steknu potrebni uslovi za nastavak prava). Obustava prava na porodičnu penziju se javlja u slučaju da je vanbračni partner, korisnik penzije, zasnovao radni odnos, otpočeo je samostalno da obavlja određenu privrednu delatnost ili je stekao uslov za korišćenja svoje starosne, prevremene starosne penzije ili invalidske penzije.
Advokat za porodično pravo se podjednako bavi pravnim pitanjima vezanim za bračne i vanbračne zajednice. Advokat za porodično pravo pruža pravne konsultacije koje se odnose na pravo vanbračnih partnera da ostvare porodičnu penziju u skladu sa Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju i Porodičnim zakonom. Sve pravne usluge advokata za porodično pravo omogućavaju jasno tumačenje pomenutih zakona i uslova ostvarivanja prava na porodičnu penziju vanbračnih partnera.
