Radno pravo je posebna grana prava koja izučava radne odnose, koji su posebna kategorija društvenih odnosa. Radno pravo se vezuje za građansko pravo, a kao samostalna disciplina i pravna oblast se izdvojilo u trenutku kada je država svojim merama počela da uređuje radne odnose. Na ovaj način radno pravo je dobilo imperativni karakter, ali i ugovorni karakter u vidu primene normi ugovornog prava u oblasti radnog prava (ugovor o radu). Radno pravo se definiše i kao grana pozitivnog prava, koja podrazumeva primenu pravnih normi i načela sadržanih u radnom zakonodavstvu. Radno pravo ima za cilj da obezbedi socijalnu pravdu i radno-socijalni mir.
Radno pravo je naziv za skup pravnih normi kojima se uređuje nastanak, sadržina i prestanak radnog odnosa,
kao i pravni položaj subjekata radnog prava.
Radni odnos je pravni odnos između subjekata radnog prava. Subjekti radnog prava su nosioci prava i obaveza iz radnog odnosa – poslodavac i zaposleni. Radni odnosi mogu biti individualni i kolektivni.
Kako radno pravo izučava radne odnose, kao posebnu granu društvenih odnosa, predmet radnog prava nije samostalan rad (rad samozaposlenih lica), već rad za drugog. Predmet radnog prava su odnosi koji se uspostavljaju u procesu rada u kojem radnik (zaposleni) direktno, na određen način i pod određenim uslovima, obavlja posao kod drugog lica (poslodavca) za njegov račun i u njegovo ime, primajući za svoj rad naknadu (zarada zaposlenog). Ovakvo sagledavanje radnog prava, kao naučne discipline, uzima u obzir širi kontekst definisanja radnog prava. U tom smislu, radno pravo obuhvata skup svih onih pravnih normi kojima se reguliše:
– nastanak, sadržina i prestanak radnog odnosa,
– pravni položaj subjekata radnog prava (poslodavci, zaposleni, sindikati, država, udruženja poslodavaca, službe za zapošljavanje, fondovi za socijalno osiguranje, inspekcija rada).
Radno pravo se deli na:
– individualno i kolektivno radno pravo,
– opšte i posebno radno pravo,
– materijalno i formalno radno pravo,
– privatno i javno radno pravo,
– heteronomno i autonomno radno pravo.
Bitni elementi radnog prava su:
– dobrovoljnost (zabranjuje se svaki oblik prinudnog rada, posebno važno kod maloletnih lica),
– sloboda izbora (profesije, zasnivanja radnog odnosa i poslodavca),
– lična radno pravna funkcionalna veza (pojedinac, u procesu rada, je u obavezi da lično i samostalno vrši određenu radnu funkciju i ne može je preneti na drugo lice),
– subordinacija (pravna podređenost zaposlenog u radnom odnosu u odnosu na poslodavca, koji ima disciplinsku, upravljačku i normativnu vlast),
– pravo na zaradu (za svoj rad zaposleni tj. radnik prima zaradu od poslodavca kao novčani ekvivalent za rad u radnom odnosu).
Izvori radnog prava, kojima su regulisana sva prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnih odnosa, se dele u dve grupe:
1. zakonski propisi koje donosi država (obavezujući i za zaposlenog i za poslodavca),
2. zakonski akti koje donosi poslodavac (nastaju saglasnošću poslodavaca i zaposlenih).
Zakonski propis, kojim je uređeno i regulisano radno pravo, je Zakon o radu. Pored Zakona o radu postoje i drugi zakoni, koji bliže i detaljnije regulišu radno pravo, a time i radne odnose, kao što su: Zakon o zaštiti uzbunjivača, Zakon o sprečavanju zlostavljanja na radu, Zakon o zaštiti bezbednosti i zdravlja na radu.
Zakonski akti i propisi koji nastaju sporazumom između poslodavaca i zaposlenih su kolektivni ugovor i ugovor o radu. Prema Zakonu o radu kolektivni ugovor predstavlja ugovor kojim se uređuju prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnog odnosa, kao i međusobnih odnosa učesnika u kolektivnom ugovoru (zaposlenih i poslodavaca). Ugovor o radu uređuje i reguliše isključivo prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnog odnosa. Kolektivni ugovor i Ugovor o radu ne mogu da sadrže odredbe koje zaposlenog dovode u nepovoljniji položaj u odnosu na položaj koji je definisan za zaposleno lice po osnovu Zakona o radu.