Zastupanje je preduzimanje pravnih poslova u prometu u ime i za račun zastupanog fizičkog ili pravnog lica (nalogodavca odnosno principala), a na osnovu ovlašćenja za zastupanje.
Institut zastupanja dobija na značaju u okolnostima kada pravni subjekt nije u mogućnosti da sam preduzme pravne poslove zbog određenih smetnji (faktičkih ili pravnih), te angažuje odnosno ovlašćuje zastupnika da u njegovo ime te radnje preduzme. Zastupanjem se omogućava svim pravnim licima da pravne poslove koje sami ne mogu preduzeti to učine tako što ovlašćuju zastupnika.
Kada se trgovinske usluge vrše u međunarodnom trgovinskom prometu odnosno kada se sklapa ugovor o zastupanju gde je treće lice nerezident,
tada ugovor o zastupanju ima međunarodni karakter i naziva se ugovor o međunarodnom trgovinskom zastupanju.
Kad je ugovor o zastupanju međunarodnog karaktera, na njega se primenjuje pravo koje su ugovorne strane odredile saglasnošću svojih volja, a u odsustvu sporazuma ugovornih strana, srpsko pravo usvojilo je kao supsidijarni kriterijum – pravo mesta gde se u vreme prijema ponude nalazilo sedište odnosno prebivalište zastupnika. Prema Konvenciji koja se primenjuje na ugovore o posredovanju i ugovore o zastupanju iz 1977. godine merodavno je pravo mesta u kome je u trenutku zaključenja ugovora zastupnik imao svoje sedište, a u nedostatku ovoga kriterijuma merodavno je uobičajeno boravište zastupnika.
Osnovne pravne karakteristike ugovora o zastupanju su:
– pripada vrsti ugovora o uslugama,
– imenovan je ugovor (primenjuju se Zakon o obligacionim odnosima, opšti uslovi poslovanja zastupničkih kompanija, Principa evropskog ugovornog prava i prava koje se odnose na zastupanje, zakoni o međunarodnoj trgovini i prometu i svi drugi zakoni vezani za specifičnost delatnosti i robe koja je predmet trgovine),
– dvostrano obavezan ugovor (kao ugovorne strane se javljaju zastupnik i nalogodavac koji imaju jasno definisane obaveze iz ugovora o zastupanju),
– teretan (obaveza nalogodavca da isplaćuje zastupniku proviziju kao cenu zastupničke usluge),
– formalan (uslov punovažnosti je da je ugovor zaključen u pisanom obliku),
– često se zaključuje kao ugovor po pristupu (na osnovu opštih uslova poslovanja zastupničkih kompanija),
– kauzalan je i trajnije prirode,
– ugovor intuitu personae (lična svojstva zastupnika su od posebnog značajna, jer je zastupnik dužan da lično izvršava obaveze iz ugovora o zastupanju),
– može da mu prethodi predugovor.
Bitni elementi ugovora o trgovinskom zastupanju su: predmet ugovora odnosno poslova, zastupnička uloga, provizija, ovlašćenje zastupniku u vidu naloga datog od strane nalogodavca, obim ovlašćenja zastupnika.
Vrste ugovora o trgovinskom zastupanju:
• lokalno i generalno zastupanje,
• posebno i opšte zastupanje,
• posebni zastupnik,
• obično zastupništvo (zastupnik odgovara samo za ispunjenje svojih obaveza prema nalogodavcu) i zastupništvo del credere (zastupnik odgovara i za ispunjenje obaveze trećeg lica prema nalogodavcu),
• zastupanje domaćih privrednih subjekata i zastupanje inostranih privrednih subjekata,
Iz ugovora o zastupanju proizilaze obaveze za zastupnika i za nalogodavca.
Obaveze zastupnika:
1. vršenje poslova zastupanja (posredovanje u pregovorima odnosno dovođenje u vezu trećeg lica i svog nalogodavca radi pregovora, učestvovanje u zaključivanju ugovora, staranje o izvršenju ugovora, davanje stručnog mišljenja, ako mu obim ovlašćenja dozvoljava zaključivanje ugovora u ime i svog nalogodavca, obaveštavanje javnosti putem reklama ili na neki drugi način o predmetu poslovanja svog komitenta),
2. stručna zaštita interesa nalogodavca (postupanje po pravilima struke, sa pažnjom dobrog privrednika),
3. obaveštavanje nalogodavca (redovno obaveštavanje nalogodavca o svim značajnim okolnostima, potencijalnim klijentima, stanju na tržištu, kretanju cena, novim tendencijama na tržištu),
4. pridržavanje uputstava i naloga dobijenih od strane nalogodavca (ograničenja delokruga usluga zastupnika su data uputstvima i nalozima nalogodavca, te trgovinski zastupnik ne sme primiti ispunjenje obaveze trećeg lica prema nalogodavcu ako za to nije posebno ovlašćen,
5. čuvanje poslovne tajne (zastupnik je u obavezi da saznanja o poslovnoj tajni čuva dok obavlja posredničku i zastupničku delatnost, ali i nakon izvršenja ugovora o trgovinskom zastupanju),
6. plaćanje računa (nalogodavcu polaže račune o svom poslovanju za vreme trajanja ugovora i po izvršenju naloga, gde se način polaganja računa ugovorom definiše).
Obaveze nalogodavca:
1. pridržavanja datog naloga,
2. predaja dokumenata, materijala i saradnja u cilju lakšeg obavljanja posla (isprave, uzorci, mustre, modeli i obaveštavanje o tome da li prihvata ili ne primenjen ugovor, da li smanjuje ili povećava obim svog poslovanja, da li insistira na određenoj vrsti klijenata),
3. plaćanja provizije odnosno naknade zastupniku (naknada predstavlja novčani iznos vrednosti učinjene zastupničke usluge, čija se visina određuje ugovorom između nalogodavca i zastupnika, a ukoliko nije ugovorom definisana nalogodavac je dužan da plati naknadu prema tarifi trgovinskog zastupnika ili prema običajima u mestu zastupanja),
4. naknade troškova zastupniku (uobičajeni troškovi koji su uračunati u proviziju, ali i drugi troškovi koji su nastali u cilju zaštite interesa nalogodavca ili su nastali izdavanjem naknadnih naloga, kao i oni troškovi koje je izazvao sam nalogodavac svojom krivicom).
Prilikom zaključenja ovih ugovora najbolje je angažovati stručno lice – advokata za privredno pravo koje bi pružilo stručnu pomoć u toku trajanja ugovora o zastupanju.
