Po Porodičnom zakonu roditeljsko pravo se definiše kao skup prava i obaveza ustanovljenih u cilju dobrobiti deteta i to u onoj meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. Roditeljsko pravo je skup prava i obaveza koje su roditeljima poverena normama objektivnog prava, a koja roditelji vrše sporazumno, jer roditeljsko pravo i obaveza pripadaju i majci i ocu zajedno – roditelji su ravnopravni u vršenju tog prava.
Suštinu roditeljskog prava čine:
– pravo i dužnost staranja o detetu,
– čuvanje i podizanje deteta,
– određivanje ličnog imena deteta,
– vaspitavanje deteta,
– obrazovanje deteta,
– zastupanje deteta,
– izdržavanje deteta i upravljanje i raspolaganje imovinom deteta.
U slučaju da su roditelji nepodobni ili nevoljni za vršenje roditeljskog prava, nadzor (preventivni i korektivni) nad vršenjem roditeljskog prava u tim slučajevima vrši organ starateljstva – Centar za socijalni rad.
Prema odredbama Porodičnog zakona, roditeljsko pravo se u određenim okolnostima može produžiti.
Roditeljsko pravo je zakonski vremenski određeno – do punoletstva deteta. Ako je dete osoba sa određenim stepenom invaliditeta (bilo psihičkog ili fizičkog), ono sa navršenih 18 godina stiče punu poslovnu sposobnost, a koja, zbog nemogućnosti da se samostalno brine o svom pravnom položaju usled prisutnih psiho-fizičkih ograničenja deteta, može biti i dalje data roditeljima tj. njima se ostavlja mogućnost da produže roditeljsko pravo i nakon punoletstva deteta.
Roditeljsko pravo se može produžiti i posle punoletstva deteta u dva slučaja:
1. ako je dete zbog bolesti ili smetnji u psiho-fizičkom razvoju nesposobno da se samo stara o sebi o zaštiti svojih prava odnosno interesa,
2. ako dete svojim postupcima ugrožava sopstvena prava i interese.
Postupak za produženje roditeljskog prava pokreće se na predlog roditelja, odnosno usvojitelja ili organa starateljstva. Postupak za produženje roditeljskog prava može biti poveren i advokatu za porodično pravo, koji će u najboljem interesu deteta voditi postupak.
Dete nad kojim se traži produženje roditeljskog prava u postupku zastupa poseban staratelj, kojeg odredi organ starateljstva ili privremeni zastupnik koji može angažovati advokata za porodično pravo, kojeg odredi sud koji vodi postupak. Sud, tokom postupka produženja roditeljskog prava, po službenoj dužnosti utvrđuje sve činjenice koje su bitne za donošenje konačnog rešenja.
Tokom sudskog postupka, advokat za porodično pravo prilaže, dokumentuje i obrazlaže sve relevantne činjenice i dokaze vezane za okolnosti zbog kojih se postupak pokreće pred sudom.
U cilju donošenja najboljeg rešenja za dete, sud će održati ročište na koje se pozivaju:
– predlagači produženja roditeljskog prava,
– organi starateljstva,
– roditelji deteta, bez obzira na to da li su oni predložili pokretanje postupka ili ne.
Na ročištu, sud će pribaviti mišljenje o celishodnosti produženja roditeljskog prava. To znači da će lice za koje se traži produženje roditeljskog prava biti pregledano od strane veštaka medicinske struke odgovarajuće specijalnosti radi davanja nalaza i mišljenja o detetovom duševnom stanju i sposobnostima za samostalno rasuđivanje. Veštačenje se može vršiti u prisustvu sudije i advokata za porodično pravo, kao opunomoćenog zastupnika ili u zdravstvenoj ustanovi, ako je tako neophodno.
Produženo roditeljsko pravo može da prestane kada prestanu razlozi zbog kojih je roditeljsko pravo bilo produženo.
Kada se donese sudska odluka odnosno rešenje o produženju vršenja roditeljskog prava, ono se upisuje u javne registre. Sve radnje upisa odluke suda o produženju roditeljskog prava u registre može učiniti advokat za porodično pravo, kako bi se postupak pojednostavio.
Javni registri u koje se upisuje produžetak vršenja roditeljskog prava, advokat za porodično pravo može upisati, i to u:
– matičnu knjigu rođenih,
– registar prava na nepokretnostima, ako dete ima nepokretnosti.
Advokat za porodično pravo, će u skladu sa zakonskim normama, priložiti svu potrebnu dokumentaciju (dokaze) prilikom upisa u javne registre sudske odluke:
– izvod iz matične knjige rođenih za lice na koje se predlog odnosi,
– medicinsku dokumentaciju na ime istog lica,
– dokaz o vlasništvu nad pokretnom i/ili nepokretnom imovinom deteta.
Nakon donošenja sudskog rešenja i upisa svih dokaza u javne registre, smatra se da je postupak za produženje vršenja roditeljskog prava okončan – roditeljsko pravo je produženo do trenutka postojanja razloga zbog kojih je i bio pokrenut postupak za produženje vršenja roditeljskog prava.
