Porodičnim zakonom je regulisan način razvoda braka po tužbi. Porodični zakon takođe svakom supružniku daje pravo na razvod braka: „ako su bračni odnosi ozbiljno i trajno poremećeni ili ako se objektivno ne može ostvarivati zajednica života supružnika“.
U slučaju da supružnici nisu uspeli da ostvare sporazumni razvod braka,
tužbom za razvod braka jedan od supružnika zahteva od suda
da presudom proglasi prestanak bračne zajednice.
Tužbu za razvod braka može sačiniti angažovani advokat za razvod braka od strane supružnika koji tužbu pokreće.
Tužba za razvod braka se podnosi Osnovnom sudu na čijem području tuženi ima prebivalište odnosno boravište ili osnovnom sudu na čijem području su supružnici imali poslednje zajedničko prebivalište. Tužba za razvod se ne dostavlja tuženom na odgovor. U postupku za razvod braka javnost je isključena.
Tužbom za razvod braka se može tražiti i odluka o lišenju roditeljskog prava i merama o nasilju u porodici koje se trebaju primeniti protiv tužene strane. Tužba za izdržavanje supružnika može se podneti sudu kao deo tužbe za brakorazvodnu parnicu, ali najkasnije do zaključenja glavne rasprave u bračnom sporu. Brak prestaje danom pravnosnažnosti presude o razvodu braka.
Tužba ili predlog za razvod braka, kojom jedan od supružnika (ili angažovani advokat za razvod braka) zahteva od suda da presudom proglasi prestanak bračne zajednice, je formalnog karaktera, te po Porodičnom zakonu mora da sadrži sve one elemente koji su neophodni da bi se po tužbi moglo postupiti:
– označenje suda,
– ime i prezime, prebivalište ili boravište stranaka, njihovih zakonskih zastupnika i punomoćnika,
– predmet spora,
– sadržinu izjave i potpis podnosioca.
U slučaju da supružnici ne žive u Srbiji ili su različite su nacionalnosti primenjuju se odredbe Zakona o rešavanju sukoba u skladu sa zakonima drugih zemalja za razvod braka. Merodavno je pravo one države čiji su državljani oba supružnika u vreme podnošenja tužbe za razvod braka. Ako su bračni drugovi državljani različitih država u vreme podnošenja tužbe, za razvod braka merodavna su kumulativno prava obe države čiji su oni državljani.
Kada sud zaprimi tužbu za razvod braka, pokušaće da u postupku posredovanja između sukobljenih strana (supružnika) postigne pomirenje strana ili stvori uslove da se supružnici nagode o sporazumnom razvodu braka. Posredovanje suda ima svoja ograničenja, koja se odnose na sledeće:
– ne sprovodi se ako jedan od supružnika na njega ne pristane,
– ne sprovodi se ako jedan od supružnika nije sposoban za rasuđivanje,
– ne sprovodi se ako jedan od supružnika ima nepoznato boravište ili ako jedan ili oba supružnika žive u inostranstvu.
Tokom tužbenog postupka za razvod braka, koji može da vodi advokat za razvod braka, rešavaju se pitanja koja se odnose na:
1. vršenje roditeljskog prava,
2. deobi zajedničke imovine supružnika.
Način rešavanja ova dva pitanja su jedna od osnovnih razlika između sporazumnog razvoda braka i razvoda braka po tužbi. Ako su supružnici sačinili sporazumni razvod braka, bitna pitanja za razvod braka su sporazumno i rešena. U slučaju razvoda po tužbi, sud donosi konačne odluke po pomenutim pitanjima shodno okolnostima, dokazima i interesima deteta.
1. Vršenje roditeljskog prava po razvodu braka po tužbi
Brakorazvodni postupak koji se odnosi na zajedničku decu, koja su pod roditeljskim staranjem, je po svojoj prirodi hitan postupak, te se po pravilu sprovodi na najviše dva ročišta. Prvo ročište se zakazuje u roku od 15 dana od dana kada je tužba za razvod braka primljena u sudu. Ako supružnici imaju jedno ili više zajedničke dece, koja su pod roditeljskim staranjem, sud u postupku za razvod braka mora odlučiti o vršenju roditeljskog prava.
Supružnik koji pokreće tužbu za razvod braka (ili ovlašćeni advokat za razvod braka) može u tužbi predložiti način na koji treba urediti čuvanje, vaspitanje i izdržavanje deteta (dece) i održavanje njihovih ličnih odnosa. Sud će predlog supružnika razmotriti, ali će postupiti shodno svojoj proceni o tome šta je u najboljem interesu deteta (dece). U tom smislu, sud ne mora da postupi po predlogu stranke.
U izreci presude kojom se brak razvodi, sud mora odlučiti o vršenju roditeljskog prava.
2. Deoba zajedničke imovine supružnika po razvodu braka po tužbi
Ako supružnici nisu uspeli da se sporazumeju o deobi zajedničke imovine, u tom slučaju deobu zajedničke imovine vrši sud, ali u posebnom postupku i ona ne može biti predmet tužbe za razvod braka. Imovina supružnika se deli na zajedničku imovinu (koju su supružnici radom stekli tokom trajanja bračne zajednice) i posebnu imovinu (koju jedan supružnik ima u trenutku zaključenja braka, kao i ona imovina koja je stečena tokom trajanja braka na osnovu besteretnog sticanja).
Zakon polazi od toga da su udeli zajedničke imovine supružnika jednaki. Supružnici mogu tužbom u parničnom postupku da ospore podelu zasnovanu na pretpostavci jednakosti udela, naročito u slučaju ako je jedan od supružnika ulagao u zajedničku nepokretnost deo svoje posebne imovine, nasleđen novac ili novac stečen prodajom nasleđene imovine i kada je doprinos tog supružnika stvaranju zajedničke imovine znatno veći. Parnični postupak u vezi raspodele imovine supružnika može biti poveren advokatu za razvod.
Značajno je istaći da postoje određene specifičnosti kod svakog razvoda po tužbi u pogledu deobe stvari za ličnu upotrebu supružnika, onih koje su namenjene detetu, vršenje zanata ili zanimanja i predmeti domaćinstva.