Medicinsko pravo je skup pravnih pravila i normi kojima se uređuje medicinska delatnost. Medicinsko pravo obuhvata sve pravne aspekte kojima se uređuju svojstva lica koja tu delatnost obavljaju, kao i njihov odnos prema korisnicima njihovih usluga, potom na odnose i postupke za koje pravo vezuje određene pravne učinke, odnosno prava i/ili obaveze.
Medicinsko pravo u širem smislu se vezuje i za pojam zdravstvenog prava. Treba razlikovati medicinsko pravo od pravne ili sudske medicine, koja se bavi medicinskim razjašnjavanjem određenih činjenica koje su pravno relevantne; jedno je pravo u medicini, a drugo je medicina u pravu.
Medicinsko pravo, u objektivnom smislu, podrazumeva skup pravnih pravila (propisa) koja uređuju medicinsku delatnost, utvrđuju svojstva lica koja tu delatnost obavljaju i njihov odnos prema korisnicima zdravstvenih usluga.
Medicinsko pravo je mlađa pravna disciplina koja, pravo gledano, postoji kao zasebna disciplina pravne nauke i kao zasebno područje prava. Na ovom području pravo i medicina se susreću i teže zajedničkom cilju – očuvanju čovekovih najvrednijih dobara: života, tela, zdravlja i ljudskog dostojanstva, kao izuzetno značajnog segmenta zaštite ljudskih prava.
Propisi koju uređuju medicinsko pravo su brojni, počev od Ustava, preko oblastima prava kao što su: krivično, procesno, upravno, građansko, radno, socijalno, porodično i međunarodno pravo. U širem smislu u sastav ove definicije ulaze i propisi koji se odnose na lekove i medicinska sredstva.
Često se, u praksi, poistovećuje medicinsko i zdravstveno pravo.
Osnovne karakteristike medicinskog prava:
• Medicinsko pravo je grana prava koja se odnosi na medicinsku delatnost.
• Medicinsko pravo obuhvata sve pravne aspekte svih zdravstvenih delatnosti, sve subjekte, odnose i postupke za koje pravo vezuje određene pravne učinke.
Osnovne karakteristike zdravstvenog prava:
• Zdravstveno pravo ili „pravo zdravlja“ (engl. Health Law) – je skup pravnih pravila kojima se reguliše sprovođenje i pružanje odgovarajuće, potrebne, pravno priznate i neophodne zdravstvene zaštite, stručnim obavljanjem zdravstvene delatnosti od strane ovlašćenih zdravstvenih radnika.
• Zdravstveno pravo suštinski obuhvata medicinsko pravo u širem smislu, jer u sebi obuhvata sve pravne propise koji su u interesu zdravlja ljudi, kako u javnopravnim, proceduralnim i privrednim pitanjima, tako i funkcionisanja zdravstvenog sistema uopšte.
• Pojedini teoretičari smatraju zdravstveno pravo obuhvatnijim i u okviru njega izučavaju i pitanja medicinskog prava.
Faktori od značaja za razvoj medicinskog prava su sledeći:
1. Nagli razvoj medicine i porast zdravstvenih radnika i saradnika u zdravstvenoj zaštiti, potom izražen razvoj sistema zdravstvenih institucija, uticali su na slabljenje kontrole zasnovane na principima medicinske etike i deontologije.
2. Savremeni razvoj i sve masovnija promena sofisticirane oprema medicini je nametnuo nove i velike mogućnosti u dijagnostici, prognozi i lečenju bolesti, prevenciji bolesti i zaraza i rehabilitaciji bolesnika, što je uticalo na povećani rizik po bolesnika od primene često agresivnih i rizičnih dijagnostičkih i terapijskih procedura i pomagala, i na taj način nametnulo potrebu za pravnim regulisanjem ove oblasti.
3. Sa napretkom medicine sve više su postala evidentna prava pacijenta na samoodređenje (zaštita njegovog ličnog zdravlja i života), što je za posledicu imalo zamenu lekarskog paternalizma, za poštovanje autonomije pacijenta, koja je postala primarna. Time je promenjena metodologija rada u medicini, a sa njom se promenila i medicinska etika, koja se razvojno sve više oslanja na medicinsko pravo.
4. Sredstvima javnog informisanja kao što su radio, televizija i štampa, opšte „medicinski neobrazovano“ stanovništvo je sve više edukovano iz oblasti medicine, ali i iz oblasti zdravstvene kulture. Tako je nastalo slabljenje tradicionalnog paternalističkog odnosa lekara prema bolesniku u zamenu za princip partnerske saradnje u odnosima lekar – bolesnik sa zajedničkim ciljem – brzo i efikasno i kompletnog ozdravljenja pacijenta, sa podeljenim i uzajamnim obavezama i lekara, i bolesnika.
5. Razvojni tokovi savremene medicine doveli su i do sve češćih parnica protiv zdravstvenih radnika zbog učinjenih propusta i/ili nepotrebnih pregleda i ispitivanja, ali i zbog pogrešnih uverenja korisnika zdravstvenih usluga.
6. Shvatajući medicinsku delatnost i lekarsku profesiju kao oblast od izuzetnog društvenog značaja, društvena zajednica je uvidela da medicinsku delatnost mora imati društvenu i pravnu kontrolu.
Kako bi se olakšalo sprovođenje prava čoveka na nesmetano telesno i duševno postojanje i njegovo zdravlje, u medicinskom pravu postoji skup pravnih pravila kojima se uređuje ili utvrđuje:
• medicinska delatnost,
• status osoba koje tu delatnost obavljaju, kao i njihov odnos sa korisnicima njihovih usluga,
• zaštita prava čoveka na zdravlje,
• zdravstvena zaštita i zdravstveno osiguranje,
• odgovornost i prava zdravstvenih radnika i zdravstvenih organizacija i organizacija zdravstva kao javne delatnosti od posebnog društvenog interesa.
Principi medicinskog prava utvrđuju da bolestan čovek ima:
• pravo na odgovarajuće lečenje i poštovanje dostojanstva,
• pravo na istinitu informaciju,
• pravo uvida u medicinsku dokumentaciju,
• pravo na čuvanje medicinske tajne,
• pravo na samoodlučivanje, odnosno samoodređenje u pogledu terapije i terapijskih procedura.
