Radno pravo je posebna grana prava koja izučava radne odnose, koji su posebna kategorija društvenih odnosa.
Radno pravo se vezuje za građansko pravo, a kao samostalna disciplina i pravna oblast se izdvojilo u trenutku kada je država svojim merama počela da uređuje radne odnose. Na ovaj način radno pravo je dobilo imperativni karakter, ali i ugovorni karakter u vidu primene normi ugovornog prava u oblasti radnog prava (ugovor o radu). Radno pravo se definiše i kao grana pozitivnog prava, koja podrazumeva primenu pravnih normi i načela sadržanih u radnom zakonodavstvu. Radno pravo ima za cilj da obezbedi socijalnu pravdu i radno-socijalni mir.
Radno pravo je skup pravnih normi kojima se uređuje nastanak, sadržina i prestanak radnog odnosa, kao i pravni položaj subjekata radnog prava.
Radni odnos je pravni odnos između subjekata radnog prava. Radni odnosi mogu biti individualni i kolektivni. Subjekti radnog prava su nosioci prava i obaveza iz radnog odnosa – poslodavac i zaposleni. Radni odnosi mogu biti individualni i kolektivni.
Radno pravo odnosno prava i obaveze iz radnog odnosa nalazi svoju primenu kod poslovanja svih privrednih subjekata, bez obzira na formu osnivanja.
Radno pravo se deli na:
– individualno i kolektivno radno pravo,
– opšte i posebno radno pravo,
– materijalno i formalno radno pravo,
– privatno i javno radno pravo,
– heteronomno i autonomno radno pravo.
Predmet radnog prava nije samostalan rad (rad samozaposlenih lica), već rad za drugog. Predmet radnog prava su odnosi koji se uspostavljaju u procesu rada u kojem radnik (zaposleni) direktno, na određen način i pod određenim uslovima, obavlja posao kod drugog lica (poslodavca) za njegov račun i u njegovo ime, primajući za svoj rad naknadu (zarada zaposlenog).
Radno pravo obuhvata skup svih onih pravnih normi kojima se reguliše:
– nastanak, sadržina i prestanak radnog odnosa,
– pravni položaj subjekata radnog prava (poslodavci, zaposleni, sindikati, država, udruženja poslodavaca, službe za zapošljavanje, fondovi za socijalno osiguranje, inspekcija rada).
Izvori radnog prava, kojima su regulisana sva prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnih odnosa, se dele u dve grupe:
1. zakonski propisi koje donosi država (obavezujući i za zaposlenog i za poslodavca),
2. zakonski akti koje donosi poslodavac (nastaju saglasnošću poslodavaca i zaposlenih).
Zakonski propis, kojim je uređeno i regulisano radno pravo, je Zakon o radu. Pored Zakona o radu postoje i drugi zakoni, koji bliže i detaljnije regulišu radno pravo, a time i radne odnose, kao što su: Zakon o zaštiti uzbunjivača, Zakon o sprečavanju zlostavljanja na radu, Zakon o zaštiti bezbednosti i zdravlja na radu.
Zakonski akti i propisi koji nastaju sporazumom između poslodavaca i zaposlenih su kolektivni ugovor i ugovor o radu. Prema Zakonu o radu kolektivni ugovor predstavlja ugovor kojim se uređuju prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnog odnosa, kao i međusobnih odnosa učesnika u kolektivnom ugovoru (zaposlenih i poslodavaca). Ugovor o radu uređuje i reguliše isključivo prava, obaveze i odgovornosti koje proizilaze iz radnog odnosa. Kolektivni ugovor i Ugovor o radu ne mogu da sadrže odredbe koje zaposlenog dovode u nepovoljniji položaj u odnosu na položaj koji je definisan za zaposleno lice po osnovu Zakona o radu.
Prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, odnosno po osnovu rada, bliže se uređuju Zakonom o radu i posebnim zakonima. Pored Zakona o radu, radne odnose iz oblasti radnog prava, a koji se direktno odnose na rad privrednih subjekata i pravno se dopunjuju, imajući obavezan karakter, su: poresko pravo, antikorupcijsko zakonodavstvo, zakonodavstvo u vezi socijalnog i penzijskog osiguranja, bezbednosti i zdravlja na radu, zaštiti podataka o ličnosti, mobingu i drugi.
Nepoštovanje zakonskih odredbi privrednih subjekata iz radnog prava i prava i obaveza iz radnih odnosa su predmet kažnjavanja pravnih lica i odgovornih lica u pravnom licu, odnosno fizičkih lica (zavisno od pravne forme).