Kada se posmatra problematika oporezivanja nasledstva, najznačajnija pitanja se odnose na to šta je predmet oporezivanja, ko je poreski obveznik, kada nastaje poreska obaveza, ko ima pravo na oslobađanje od poreza, način podnošenja poreske prijave i sama naplata poreza.
Poreski obveznik je svako lice koje nasledi imovinu a koja je predmet oporezivanja u skladu sa Zakonom o porezu na imovinu odnosno svako fizičko lice, pravno lice ili otvoreni investicioni fond tj. alternativni investicioni fond, koji nema svojstvo pravnog lica, a koji je upisan u odgovarajući registar u skladu sa zakonom, koji nasledi ili na poklon primi pravo.
Poreski obveznici su:
• fizičko ili pravno lice – rezident ili nerezident Republike, kada je predmet nasleđa nepokretnost na teritoriji Republike Srbije,
• fizičko ili pravno lice – rezident Republike, kada su predmet nasleđa stvari i prava, izuzev nepokretnosti, bilo da se nalaze na teritoriji Republike Srbije ili u inostranstvu,
• fizičko ili pravno lice – nerezident Republike, kada su predmet nasleđa stvari i prava, osim nepokretnosti koje se nalaze na teritoriji Republike Srbije.
Prema odredbama Zakona o porezima na imovinu svaki pojedinac (fizičko lice),
koji nasledi imovinu ili je dobije kao poklon, podleže plaćanju poreza na nasleđe i poklon.
Porez na nasleđe i poklon se odnosi i na pravna lica,
te ono pravno lice koje primi imovinu kao poklon postaje obveznik poreza na nasleđe i poklon.
Kada govorimo o osnovicama za porez na nasleđe i poklon, razlikujemo dve vrste osnovica:
• osnovica poreza na nasleđe je tržišna vrednost nasleđene imovine, umanjena za iznos dugova, troškova i drugih tereta koje je obveznik dužan da isplati ili na drugi način izmiri iz nasleđene imovine, na dan nastanka poreske obaveze,
• osnovica poreza na poklon je tržišna vrednost na poklon primljene imovine, na dan nastanka poreske obaveze, koju utvrđuje nadležni poreski organ.
Nastanak poreske obaveze je veoma važan iz ugla poreskog obveznika, zbog postojanja rokova za prijavu poreske obaveze, kao i samog plaćanja ovog poreza. Poreska obaveza, koja nastane po osnovu nasleđivanja nastaje danom pravosnažnosti rešenja o nasleđivanju, dok poreska obaveza vezana za poklon nastaje danom zaključenja ugovora o poklonu ili danom overe izjave ili zaključenja drugog akta po osnovu koga se imovina prenosi bez naknade, a ako nije zaključen u pisanoj formi – danom prijema poklona.
Nepokretnost, koja je premet nasleđivanja ili poklona, može imati konstituisano pravo plodouživanja. U tom slučaju poreska obaveza nastaje ranijim od dana prestanka prava plodouživanja ili danom otuđenja predmetne nepokretnosti.
Kada govorimo o poreskoj obavezi u odnosu na poklon, ona nastaje danom pravosnažnosti rešenja o nasleđivanju, gde se razlikuju dva slučaja. Prvi slučaj je kada poreska obaveza u odnosu na poklon nastaje kod sticanja stvari i prava u ostavinskom postupku prijemom ustupljenog naslednog dela. Drugi slučaj nastanka poreske obaveza kod sticanja poklona kada dođe do fizičke deobe nasledničke zajednice u ostavinskom postupku izvršene bez naknade u nesrazmeri sa nasleđenim idealnim delovima.
Poreske stope su bitan element kod određivanja iznosa plaćanja poreza na nasleđe i poklon. Sve stope poreza na nasleđe i poklon su proporcionalne. Poreske stope koje se primenjuju u zavisnosti od načina sticanja nasledstva, odnosno poklona mogu biti:
• 1,5% kod poreza na nasleđe i poklon za poreske obveznike koji se, u odnosu na ostavioca, odnosno poklonodavca, nalaze u drugom naslednom redu po zakonskom redu nasleđivanja,
• 2,5% kod poreza na nasleđe i poklon za poreske obveznike koji se, u odnosu na ostavioca, odnosno poklonodavca, nalaze u trećem i daljem naslednom redu, odnosno obveznici koji sa ostaviocem, odnosno poklonodavcem nisu u srodstvu.
Zakonom o porezu na imovinu predviđene su okolnosti za mogućnost oslobađanja od obaveza plaćanja poreza na nasleđe i poklon. Shodno Zakonu, porez na nasleđe i poklon ne plaća:
1) naslednik prvog naslednog reda, supružnik i roditelj ostavioca, odnosno poklonoprimac prvog naslednog reda i supružnik poklonodavca,
2) naslednik, odnosno poklonoprimac poljoprivrednik drugog naslednog reda koji nasleđuje, odnosno prima na poklon imovinu koja mu služi za obavljanje poljoprivredne delatnosti, ako je sa ostaviocem, odnosno poklonodavcem neprekidno živeo u domaćinstvu najmanje jednu godinu pre smrti ostavioca, odnosno pre prijema poklona,
3) naslednik, odnosno poklonoprimac drugog naslednog reda – na jedan nasleđeni, odnosno na poklon primljeni stan, ako je sa ostaviocem, odnosno poklonodavcem neprekidno živeo u zajedničkom domaćinstvu najmanje godinu dana pre smrti ostavioca, odnosno pre prijema poklona,
4) na imovinu koja je poklonoprimcu ustupljena u ostavinskom postupku, koju bi nasledio da se naslednik – poklonodavac odrekao nasleđa,
5) fondacija, na nasleđenu ili na poklon primljenu imovinu koja služi isključivo za ostvarivanje opštekorisnog cilja radi koga je fondacija osnovana,
6) zadužbina, odnosno udruženje, osnovano radi ostvarivanja opštekorisnog cilja u smislu zakona koji uređuje zadužbine i fondacije, registrovano u skladu sa zakonom – na nasleđenu ili na poklon primljenu imovinu koja služi isključivo za namene za koje je ta zadužbina, odnosno udruženje osnovano,
7) naslednik, odnosno poklonoprimac ambulantnih vozila, specijalnih putničkih vozila za obuku kandidata za vozače sa ugrađenim duplim nožnim komandama, kao i putničkih vozila za taksi i „rent-a-car“ koji su posebno označeni – ako je na dan nastanka poreske obaveze registrovan za obavljanje delatnosti škola za vozače, odnosno za taksi ili „rent-a-car“,
8) kod podele imovine koja je zajednički stečena od strane supružnika za vreme trajanja braka, koja se vrši između bivših supružnika čime se uređuju njihovi imovinski odnosi u vezi sa razvodom braka,
9) Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinice lokalne samouprave, kao naslednik, odnosno poklonoprimac,
10) primalac donacije po međunarodnom ugovoru koji je zaključila Republika Srbija, kada je tim ugovorom uređeno da se na dobijen novac, stvari ili prava, neće plaćati porez na poklon,
11) na imovinu primljenu od Republike Srbije, autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave,
12) na prenos bez naknade prava na nepokretnosti licu (ili nekom od lica) koje je, u skladu sa ugovorom o koncesiji, davalac koncesije, a koji prenos u postupku realizacije ugovora o koncesiji vrši privatni partner, ako je procenjena vrednost koncesije najmanje 50 miliona evra.
Za sva fizička i pravna lica, koji su poreski obveznici poreza na nasleđe i poklon, advokat za poresko pravo ili advokat za nasledno pravo može biti angažovan u cilju pružanja poreskih usluga: kako regulisati poresku obavezu, kako preračunati poresku stopu, kako odrediti koja imovina podleže poreskoj obavezi odnosno oslobađanju od plaćanja poreza, u kojim rokovima i na koji način prijaviti poresku obavezu. Advokat za poresko pravo je takođe specijalizovan za pravne oblasti privrednog prava, naslednog prava i porodičnog prava, budući da je imovina ili udeo u imovini pravnog lica predmet oporezivanja, a nastaje tokom ostavinskog postupka, podelom bračne imovine ili u postupku prenosa udela u privrednim društvima.
