Pojam intelektualne svojine i regulisanje ove pravne oblasti vezano je za kraj 20. veka donošenjem Konvencije o ustanovljenju Svetske organizacije za intelektualnu svojinu. U domaćem zakonodavstvu postoje brojni zakoni i uredbe kojima se regulišu prava intelektualne svojine, kao i njihova zaštita.
Intelektualna svojina se koristi kao pojam za određene kreacije ljudskog uma i komercijalne simbole koji predstavljaju bestelesna dobra,
a koja uživaju zaštitu na osnovu različitih nivoa isključivih prava, što omogućuje njihovu komercijalizaciju i eksploataciju na tržištu.
Prava intelektualne svojine su razne vrste zakonom definisanih prava koja zajednički predstavljaju duhovne, intelektualne tvorevine koje imaocu donose mogućnost ekonomske eksploatacije sopstvene tvorevine u uslovima u kojima je isključen konkurencija.
Bitno obeležje intelektualne svojine je da spada u apsolutna prava i da je monopolskog karaktera, te kao takva deluje prema svima. Intelektualna svojina, kao apsolutno pravo, ima za svoj predmet specifično pravno dobro u vidu intelektualne tvorevine, dok monopolski karakter znači da titular tvorevine ima ekskluzivitet u odnosu na ono što je svojim intelektualnim radom stvorio (treća lica moraju da zatraže pravo odnosno dozvolu za korišćenje intelektualnog dobra titulara intelektualne svojine).
Intelektualna svojina je predmet (tvorevina ljudskog duha i uma) zaštite intelektualnih prava.
Najšira podela prava intelektualne svojine čini podelu na:
1. autorsko pravo i srodna prava,
2. pravo industrijske svojine.
Autorsko pravo i srodna prava su definisana i regulisana Zakon o autorskim i srodnim pravima. Prema zakonu, regulisana su prava autora književnih, naučnih, stručnih i umetničkih dela kao autorskih prava i pravo interpretatora, pravo prvog izdavača slobodnog dela, prava proizvođača fonograma, videograma, emisija, baza podataka i pravo izdavača štampanih izdanja kao prava srodna autorskom pravu (u daljem tekstu: srodna prava), način ostvarivanja autorskog i srodnih prava i sudska zaštita tih prava.
Autorsko delo je originalna duhovna tvorevina autora, izražena u određenoj formi, bez obzira na njegovu umetničku, naučnu ili drugu vrednost, njegovu namenu, veličinu, sadržinu i način ispoljavanja, kao i dopuštenost javnog saopštavanja njegove sadržine.
Autor je fizičko lice koje je stvorilo autorsko delo i on je nosilac autorskog prava. Autor uživa moralna (pravo paterniteta, pravo na naznačenje imena, pravo objavljivanja, pravo na zaštitu integriteta dela i pravo na suprotstavljanje nedostojnom iskorišćavanju dela) i imovinska prava (pravo na ekonomsko iskorišćavanje svog dela, kao i dela koje je nastalo preradom njegovog dela) u pogledu svog autorskog dela od trenutka nastanka autorskog dela. Imovinska prava autora traju za života autora i 70 godina posle njegove smrti. Moralna prava autora traju i po prestanku trajanja imovinskih prava autora.
Prava industrijske svojine obuhvataju:
– pronalazačko pravo (patenti, korisni modeli, topografije integrisanih kola, nove biljne sorte, know-how),
– pravo znakova razlikovanja (žigovi, imena porekla i geografske oznake, industrijski dizajn, poslovno ime),
– pravo konkurencije (suzbijanje nelojalne konkurencije).
Pravo industrijske svojine čine pravne grane: patentno pravo, žigovi, industrijski dizajn, oznake geografskog porekla, topografije poluprovodničkih proizvoda. Pravo industrijske svojine je regulisano posebnim zakonima, vezanim za svaki oblik prava industrijske svojine. Zaštitom prava industrijske svojine se bave posebne institucije u Republici Srbiji.
Patent je pravo koje se priznaje za pronalazak, koji je novo tehničko rešenje nekog problema, koje ima inventivni nivo i koje je industrijski primenljivo. Žig je pravno zaštićen znak kojim jedno fizičko ili pravno lice obeležava svoje proizvode i usluge u prometu kako bi potrošači mogli da ih razlikuju od istih takvih ili sličnih proizvoda i usluga, koje u promet stavlja drugo fizičko ili pravno lice. Industrijski dizajn je pravo kojim se štiti novi spoljni oblik nekog industrijskog ili zanatskog proizvoda. Oznake geografskog porekla čine dve vrste oznaka: ime porekla i geografska oznaka.
„Meka“ prava industrijske svojine se odnose na prava poslovne tajne i nazive internet domena. Poslovna tajna je svako znanje, poslovna strategija, lista kupaca, iskustvo ili poverljiva informacija čije posedovanje njenom imaocu daje prednost u odnosu na njegovu konkurenciju na tržištu. Naziv internet domena je nematerijalno dobro, koje se stiče registracijom naziva internet domena i daje imaocu isključivo pravo na njegovu upotrebu u određenom vremenskom periodu, uz obavezu plaćanja odgovarajuće naknade.
Prema Zakonu o posebnim ovlašćenjima radi efikasne zaštite prava intelektualne svojine „prava intelektualne svojine jesu autorsko i srodna prava, žig, geografska oznaka porekla, dizajn, patent, mali patent i topografija integrisanih kola“. Prema istom zakonu, nosilac prava intelektualne svojine je izvorni sticalac prava intelektualne svojine ili njegov pravni sledbenik, uključujući i profesionalna udruženja, odnosno organizacije i organizacije za kolektivno ostvarivanje prava u skladu sa zakonom.
Zaštita prava intelektualne svojine se može podeliti na osnovna (specifična) prava zaštite, dopunska i nespecifična.
Opšta prava (oblici) zaštite intelektualne svojine su putem:
– prava industrijske svojine,
– autorskog prava.
U dopunske oblike zaštite intelektualne svojine se ubrajaju zaštite putem opštih vrsta i svih drugih linija zaštite u odsustvu specifične (opšte) zaštite, kao što je Zakon o zaštiti konkurencije (reguliše pitanja zaštite poslovne tajne, uzimanje neopravdane prednosti ili prouzrokovanja zabune na tržištu u toku konkurencije).
Nespecifični oblici prava intelektualne svojine su sadržani u opštim principima i institucijama pravnog sistema, a posebno u okviru privrednog (obligacionog) prava, radnog prava (vezano za kreacije zaposlenih, zaštitu poslovne tajne) i upravnog i krivičnog prava (krivotvorenje i piratstvo).
Advokat za privredno pravo može pomoći pravnovaljanim savetima u vezi svih bitnih zakonskih tačaka koje se odnose na prava intelektualne svojine, a najboljem interesu fizičkih i pravnih lica. Advokat za privredno pravo vršiti zastupanje strana i podnošenje neophodne dokumentacije pred nadležnim organima kod povrede prava intelektualne svojine u cilju zaštite prava intelektualne svojine.
