Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji se uređuju postupak utvrđivanja, naplate i kontrole javnih prihoda na koje se ovaj zakon primenjuje (poreski postupak), prava i obaveze poreskih obveznika, registracija poreskih obveznika i poreska krivična dela i prekršaji. Istim zakonom obrazuje se Poreska uprava, kao organ uprave u sastavu ministarstva nadležnog za poslove finansija i uređuju njena nadležnost i organizacija. Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji se takođe definišu i oblici javnih prihoda, kao svih javnih prihoda (poreza) koje naplaćuje Poreska uprava, ako drugim poreskim zakonom nije drukčije uređeno.
U skladu sa Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji utvrđena su načela poreskog postupka. Svaki poreski postupak se sprovodi po načelima i u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje opšti upravni postupak, odnosno u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje inspekcijski nadzor.
Poreska načela predstavljaju
određena sistematizovana naučna znanja
koja se koriste za oblikovanje poreskog sistema.
Prema Zakonu, razlikuju se sledeća načela poreskog postupka:
1. zakonitosti,
2. vremenskog važenja poreskih propisa,
3. omogućavanja uvida u činjenice,
4. čuvanja tajnog podatka u poreskom postupku,
5. postupanja u dobroj veri,
6. fakticiteta.
Načelo zakonitosti podrazumeva da je Poreska uprava dužna da ostvaruje sva prava i obaveze iz poreskopravnog odnosa u skladu sa zakonom. Ukoliko ona deluje na osnovu diskrecionih ovlašćenja, takvo delovanje mora biti u skladu sa svrhom diskrecionog ovlašćenja, a i u okviru zakona takođe. Načelo zakonitosti u isto vreme nalaže da Poreska uprava ima obavezu da utvrđuje sve činjenice koje su bitne za donošenje zakonite i pravilne odluke, uvažavajući podjednako sve činjenicama koje idu bilo u prilog ili na štetu poreskog obveznika.
Načelo vremenskog važenja poreskih propisa kaže da se poreska obaveza može utvrditi samo na osnovu propisa koji su bili na snazi u vreme nastanka poreske obaveze, osim u slučaju kada pojedine odredbe zakona predviđaju povratno dejstvo obaveze a u skladu sa zakonom i ustavom. Izuzetak je obaveza poreza na imovinu. Porez na imovinu za kalendarske godine koje slede godini u kojoj je nastala poreska obaveza, utvrđuje se na osnovu zakona kojim se uređuju porezi na imovinu koji je na snazi na dan 1. januara kalendarske godine za koju se poreska obaveza utvrđuje.
Načelo omogućavanja uvida u činjenice je poresko načelo koje podrazumeva da se pre donošenja akta o utvrđivanju prava i obaveza poreskog dužnika omogući istom od strane Poreske uprave, a na njegov zahtev, uvid u pravnu i činjeničnu osnovu za donošenje akta koji se na njega odnosi.
Načelo čuvanja tajnog podatka u poreskom postupku definiše koji podaci se smatraju tajnim podacima u poreskom postupku, te se ne mogu neovlašćeno koristiti, niti objavljivati. Kao tajnim, a u skladu sa Zakonom, smatraju se sledeći podaci:
– svaki dokument, informacija, podatak ili druga činjenica o poreskom obvezniku,
– podaci o tehničkim pronalascima ili patentima koje primenjuje poreski obveznik.
Tajne podatke o poreskom obvezniku su dužna da kao takve čuvaju sva službena i druga lica koja do njih dođu u sledećim postupcima: poreskom, prekršajnom, predistražnom ili sudskom postupku. Povreda ovog načela ugrožava interes poreskih obveznika i javni interes Republike, koji pretežu nad interesom za pristup informacijama od javnog značaja koje predstavljaju tajni podatak. Izuzetak su podaci u vezi sa radnjom sa kojom se poreski obveznik pismeno saglasi, ako se postojeći podaci i dokumenta ne mogu povezati sa određenim poreskim obveznikom, ako postoji potreba iznošenja takvih podataka u toku poreskog, prekršajnog, predistražnog ili sudskog postupka ili su neophodni za potrebe nadležnih organa u krivičnom i prekršajnom postupku. Obaveza čuvanja tajnog podatka nije povređena ni ako se radi o poreskom identifikacionom broju odnosno PIB-u poreskog obveznika, razmeni informacija i pružanja pravne pomoći, dostavljanja podataka poreskom jemcu u slučaju da su ti podaci od značaja za regulisanje obaveza koje proističu iz njegovog odnosa prema poreskom obvezniku, ako se podatak u vezi sa postojanjem poreskog duga pruža u skladu sa odredbama posebnog zakona, ako se podaci ili dokumenti i činjenice pružaju ovlašćenom licu drugog državnog organa i organizacije, organa teritorijalne autonomije i lokalne samouprave u postupku razmene informacija neophodnih za preduzimanje aktivnosti iz delokruga nadležnosti tih organa. Obaveza čuvanja tajnog podatka nije povređena ni kada Poreska uprava objavljuje (najmanje jednom godišnje) na svojoj internet strani naziv, odnosno ime i prezime, PIB i iznos poreskog duga poreskih dužnika, i to pravnih lica sa poreskim dugom u iznosu od 20.000.000 dinara i višem i preduzetnika sa poreskim dugom u iznosu od 5.000.000 dinara i višem.
Poresko načelo postupanja u dobroj veri nalaže da sve strane u poreskom postupku imaju obavezu da postupaju u dobroj veri. Ovim načelom se ujedno definiše i učestalost i trajanje poreske kontrole i to tako da se ona ograničava na nužnu meru.
U skladu sa Zakonom je određeno i načelo fakticiteta, koje znači da se poreske činjenice utvrđuju prema njihovoj ekonomskoj suštini. Ako se utvrdi da je nekim simulovanim pravnim poslom prikrio neki drugi pravni posao, za utvrđivanje poreske obaveze osnovu čini disimulovani pravni posao. Ostvareni prihodi ili stečena imovina suprotno propisima će značiti da Poreska uprava, u takvim situacijama, utvrđuje poresku obavezu u skladu sa zakonom kojim se uređuje odgovarajuća vrsta poreza.
