Parnični postupak je u domaćem zakonodavstvu regulisan Zakonom o parničnom postupku (ZPP). Ovim zakonom se uređuju pravila postupka za pružanje sudske pravne zaštite po kojima se postupa i odlučuje u parnicama za rešavanje sporova nastalih povodom povrede prava ličnosti i sporova iz porodičnih, radnih, privrednih, imovinskopravnih i drugih građanskopravnih odnosa, osim sporova za koje je posebnim zakonom propisana druga vrsta postupka.
Parnični postupak otpočinje podnošenjem tužbe, nakon čega slede sve ostale faze vanparničnog postupka, zakonom propisane.
Ono što je karakteristično za parnični postupak je da su stranke dužne da iznesu sve činjenice na kojima zasnivaju svoje zahteve i da predlože dokaze kojima se utvrđuju te činjenice, a sud odlučuje po svom uverenju, na osnovu savesne i brižljive ocene svakog dokaza zasebno, svih dokaza kao celine i na osnovu rezultata celokupnog postupka, koje će činjenice da uzme kao dokazane.
Shodno zakonu, parnični postupak može biti opšti i posebni parnični postupak.
Opšti parnični postupak je osnovni sudski postupak u građanskom pravu, kojim se rešavaju sporovi između fizičkih i/ili pravnih lica o njihovim građanskim pravima i obavezama. Predmet postupka opšteg parničnog postupka je imovinsko-pravni i drugi građansko-pravni spor (npr. ugovori, naknada štete, svojinska prava, porodični sporovi koji se rešavaju u parnici). Opšti parnični postupak, po pravilu, se vodi po sledećim fazama: pokretanje postupka, pripremno ročište sa razmenom podnesaka stranaka, glavna rasprava, zaključivanje rasprave i donošenje presude, pravni lekovi.
Posebni parnični postupak je onaj parnični postupak koji se vodi za rešavanje specifičnih vrsta građanskih sporova, kod kojih je najčešće potrebno određeno odstupanje od pravila opšteg parničnog postupka zbog prirode samog spora. Posebni parnični sporovi, prema ZPP, su:
- radni sporovi – sporovi između zaposlenih i poslodavaca (nezakonit otkaz ugovora o radu, ugovor o radu neusklađen sa zakonom, neprijavljivanje zaposlenih, neisplaćena zarada i doprinosi, naknada štete),
- postupak u parnicama povodom kolektivnih ugovora (učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora ostvaruju zaštitu prava kada nastane spor o pojedinom spornom pitanju u postupku zaključivanja, odnosno izmena i dopuna zaključenog kolektivnog ugovora, pod uslovom da spor o spornom pitanju nije rešen mirnim putem ili putem arbitraže koju su obrazovali učesnici kolektivnog ugovora u skladu sa odredbama posebnog zakona),
- sporovi zbog smetanja državine (zaštita poseda bez ispitivanja prava svojine),
- izdavanje platnog naloga (ako se tužbeni zahtev odnosi na dospelo potraživanje u novcu, a to se potraživanje dokazuje verodostojnom ispravom priloženom tužbi u izvorniku ili overenom prepisu, sud će, pod uslovom da je priložen i dokaz o uručenoj opomeni za plaćanje dospelog potraživanja, da izda nalog tuženom da ispuni tužbeni zahtev odnosno platni nalog),
- sporovi male vrednosti – kada vrednost predmeta spora ne prelazi zakonom određen iznos na potraživanje u novcu (ne prelazi dinarsku protivvrednost 3.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe),
- privredni sporovi – između privrednih subjekata, u svim sporovima u kojima sude privredni sudovi u skladu sa zakonom kojim se uređuje stvarna nadležnost sudova (privredni spor), ako za pojedine sporove nije propisana druga vrsta postupka (ugovori u privredi, naknada štete u poslovanju, statusni sporovi, sporove koji proističu iz upisa/brisanja u registar),
- potrošački sporovi (sporovi koji proizlaze iz ugovornog odnosa potrošača i trgovca tj. potrošački sporovi, shodno se primenjuju ostale odredbe ZPP, ako u odredbama nije drugačije propisano).
Osnovne razlike između opšteg parničnog postupka i posebnog parničnog postupka su te da se opšti parnični postupak primenjuje se na sve građansko-pravne sporove, koji ima detaljno propisane faze i rokove, ako zakonom nije drugačije određeno, dok su posebni postupci prilagođeni određenim vrstama sporova, sa skraćenim rokovima, pojednostavljenim fazama ili posebnim pravilima dokazivanja.
Kod opštih vrsta parničnih postupaka, pravnu pomoć može pružiti advokat sa užom specijalizacijom iz građanskog prava. Kod posebnih parničnih postupaka, advokat određene specijalizacije može zastupati stranku tokom parničnog postupka, u njenom najboljem interesu i eventualnom žalbenom postupku.
