Prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, odnosno po osnovu rada se uređuju Zakonom o radu i posebnim zakonima. Zakon o radu definiše uslove i način stupanja na rad odnosno zasnivanje radnog odnosa zaposlenog kod poslodavca. Prema zakonu, svaki zaposleni ima pravo na zaradu. Zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu. Zarada se isplaćuje u rokovima utvrđenim opštim aktom i ugovorom o radu, najmanje jedanput mesečno, a najkasnije do kraja tekućeg meseca za prethodni mesec. Zarada se isplaćuje samo u novcu ukoliko zakonom nije drukčije određeno. Zakonom o radu se propisuje da se zarada za obavljeni rad i vreme provedeno na radu sastoji od osnovne zarade, dela zarade za radni učinak i uvećane zarade. Opštim aktom poslodavca se mogu utvrđivati elementi za obračun i isplatu osnovne zarade i zarade po osnovu radnog učinka.
Zakon propisuje da se svim zaposlenima garantuje jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrednosti koji ostvaruju kod istog poslodavca, gde se kao rad jednake vrednosti podrazumeva onaj rad za koji se zahteva isti stepen stručne spreme, odnosno obrazovanja, znanja i sposobnosti i u kome je ostvaren jednak radni doprinos uz jednaku odgovornost. Zakon takođe predviđa da svako odluka poslodavca ili sporazum sa zaposlenim koji nisu u skladu sa ovim stavom su ništavi. U slučaju da dođe do povrede navedenog prava zaposlenog, zaposleni ima pravo na naknadu štete.
Zaštitu prava iz radnog odnosa zaposleni može ostvariti posredovanjem (medijacijom) i sudskim putem podnošenjem tužbe. Advokat za radno pravo pruža, na profesionalan način, štiteći najbolje interese zaposlenih, pravne usluge iz domena posredovanja, kao mirnog puta rešavanja sporne situacije između poslodavca i zaposlenog, ali i domena pokretanja sudskog postupka, u slučaju da medijacije nije moguća ili nije uspela. Advokat za radno pravo, za sva pitanja i nejasnoće u vezi sa radnim zakonodavstvom, daje stručne savete zaposlenima, kako bi zaposleni razumeo svoja prava i obaveze kod poslodavca. Advokat za radno pravo može biti angažovan od strane zaposlenih kod zaključivanja ugovora o radu, kao savetodavno telo. Kod otkaza ugovora o radu, angažovani advokat za radno pravo će pružiti relevantne informacije u pogledu mogućnosti tužbe protiv poslodavca i pokrenuti sudski postupak. Advokat za radno pravo, prilikom pokretanja sudskog postupka, pribavlja svu neophodnu dokumentaciju i vodi tužbeni postupak. Advokat za radno pravo pruža pravnu pomoć u slučajevima zaštite zlostavljanja na radu (mobinga) i diskriminacije. Angažovani advokat za radno pravo pruža i pravne usluge u vezi naplate zaostalih potraživanja po osnovu zarada i drugih primanja iz radnog odnosa, kao i kod povrede prava na jednaku zaradu za isti rad ili rad jednake vrednosti.
Primer iz sudske prakse daje prikaz situacije kada je zaposleni podneo tužbu, koja se bavila pitanjem jednake zarada za isti rad ili rad iste vrednosti koji ostvaruju kod istog poslodavca. Tužilja je tražila da za postojanje razlike u zaradi poslodavac isplati razliku zarade po osnovu jednake zarade. Apelacioni sud u Kragujevcu (Broj: Gž1-2902/23 od 06.03.2024. godine) doneo presudu kojom se preinačuje presuda Osnovnog suda u Priboju P1-46/2023 od 23.06.2023. godine, tako da se odbija kao neosnovan tužbeni zahtev tužilje, kojim je tražila da se obaveže tužena Republika Srbija, Ministarstvo pravde iz Beograda da tužilji na ime naknade zarade za period od 24.02.2017. godine do 24.02.2020. godine, kao dana podnošenja tužbe, plati iznos od 35.945,84 dinara i to:
– iznos od 134,68 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.03.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.04.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.05.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.06.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.07.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.08.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.09.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.10.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.11.2017. godine,
– iznos od 897,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.12.2017. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.01.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.02.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.03.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.04.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.05.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.06.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.07.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.08.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.09.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.10.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.11.2018. godine,
– iznos od 987,60 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.12.2018. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.01.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.02.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.03.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.04.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.05.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.06.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.07.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.08.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.09.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.10.2019. godine,
– iznos od 1.056,76 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.11.2019. godine,
– iznos od 1.154,84 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.12.2019. godine,
– iznos od 1.154,84 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.01.2020. godine,
– iznos od 1.154,84 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.02.2020. godine,
– iznos od 863,86 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.03.2020. godine,
sve u roku od 8 dana od dana prijema pismenog otpravka presude pod pretnjom izvršenja.
Istom presudom Apelacionog suda se tužilja obavezuje da tuženoj isplati troškove parničnog postupka u iznosu od 42.000,00 dinara, sve u roku od 8 dana od dana prijema pismenog otpravka presude pod pretnjom izvršenja.
Iz obrazloženja:
„Presudom Osnovnog suda u Priboju P1-46/2023 od 23.06.2023. godine, stavom prvim izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužilje pa obavezana tužena da tužilji na ime naknade zarade za period od 24.02.2017. godine do 24.02.2020. godine, kao dana podnošenja tužbe, plati iznos od 35.945,84 dinara u pojedinačnim iznosima sa zakonskom zateznom kamatom na način bliže određen ovim stavom izreke. Stavom drugim izreke, obavezana je tužena da tužilji plati troškove parničnog postupka u iznosu od 114.798,00 dinara.
Protiv presude donete u prvom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila žalbu pobijajući je zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.
Ispitujući prvostepenu presudu na osnovu odredbe člana 386. ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 72/11… 18/20), u granicama razloga navedenih u žalbi, Apelacioni sud je utvrdio da je žalba osnovana.
U prvostepenom postupku nisu učinjene bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačke 1. do 3, 5, 7. i 9. ZPP, na koje drugostepeni sud pazi po službenoj dužnosti, kao ni bitna povreda iz tačke 12. navedene zakonske norme, jer suprotno navodima žalbe, presuda nema nedostataka zbog kojih se ne može ispitati, izreka presude nije u suprotnosti sa razlozima datim u obrazloženju presude i izvedenim dokazima.
Neosnovano se žalbom ukazuje da je prvostepena presuda doneta na osnovu pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.
Prema činjeničnom utvrđenju prvostepenog suda, tužilja je zaposlena u Osnovnom sudu u Priboju. Rešenjem Osnovnog suda u Priboju Su.br.35-18/2014 od 21.01.2014. godine, tužilja je raspoređena na radno mesto daktilografa, kao nameštenik koji pripada IV platnoj grupi za obračun i isplatu mesečne plate i istoj je određen koeficijent 1,5. Tužilja ima završenu osnovnu školu i daktilografski kurs prve klase, ali obavlja poslove zapisničara, koji zahtevaju srednju stručnu spremu i koji su složeniji od poslova daktilografa. Pravilnikom o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta u Osnovnom sudu u Priboju br. Su.9/2019-1 od 06.03.2019. godine bila su predviđena 4 izvršioca za radno mesto daktilografa, a kao uslov za obavljanje ovog posla predviđen je III ili IV stepen srednje stručne spreme (tehničkog, prirodnog ili društvenog smera), najmanje jedna godina radnog iskustva, poznavanja rada na računaru i položen stručni ispit za daktilografa I A ili II B klase. Navedenim pravilnikom nije sistematizovano mesto zapisničara, jer su sva četiri izvršioca-daktilografa, kao zaposleni sa višedecenijskim radnim stažom imali status nameštenika i nisu imali srednje obrazovanje. U periodu nakon podnošenja tužbe, zapisničari koji su primljeni na rad sa srednjom školom primaju iste plate kao i tužilja, tako da sada između njih nema razlike u tom pogledu.
Na osnovu ovakvo utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je, primenom normi materijalnog prava na koje se pozvao u obrazloženju pobijane presude, tužbeni zahtev tužilje usvojio i odlučio kao u stavu prvom izreke. Obrazlažući ovakvu odluku prvostepeni sud je, na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja, zaključio da ne postoji osnov za postojanje razlike u zaradi između tužilje i zapisničara kojima je priznat veći koeficijent, da je tužilja shodno odredbi člana 16a Uredbe o razvrstavanju radnih mesta nameštenika raspoređena na poslove za koje je potrebna srednja stručna sprema, da je u utuženom periodu imala jednaku odgovornost i ostvarila jednak radni doprinos sa zaposlenima kojima je priznat veći koeficijent za obračun plate i da je na takav način pretrpela štetu u vidu manje isplaćene zarade.
Prema oceni Apelacionog suda ovakav zaključak prvostepenog suda se ne može prihvatiti kao pravilan jer je isti posledica pogrešno primenjenog materijalnog prava.
Naime, odredbom člana 104. stav 1. Zakona o radu („Službeni glasnik RS“, broj 24/05 … 95/18), propisano je da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, dok je stavom 2. istog člana propisano da se zaposlenima garantuje jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrednosti koji ostvaruju kod poslodavca. Dalje, članom 104. stav 3. Zakona o radu, propisano je da se pod radom jednake vrednosti podrazumeva rad za koji se zahteva isti stepen stručne spreme, odnosno obrazovanja, znanja i sposobnosti, u kome je ostvaren jednak radni doprinos uz jednaku odgovornost, stavom 4. istog člana propisano je da su, odluke poslodavca ili sporazum sa zaposlenim koji nisu u skladu sa stavom 2. ovog člana – ništave, dok je stavom 5. propisano da u slučaju povrede iz stava 2. ovog člana, zaposleni ima pravo na naknadu štete.
Članom 16a Uredbe o razvrstavanju radnih mesta nameštenika (Službeni glasnik RS broj 5/06) propisano je da nameštenik koji se 2. jula 2006. godine, zatekne na radnom mestu koje je pravilnikom razvrstano u četvrtu ili petu vrstu, a ima neposredno niži stepen stručne spreme od onog koji je predviđen za tu vrstu radnog mesta, može biti raspoređen na isto radno mesto ako njegovo radno iskustvo na poslovima radnog mesta obezbeđuje delotvorno vršenje tih poslova.
Zakonom o platama državnih službenika i nameštenika („Sl. glasnik RS“, br. 62/2006, 63/2006 – ispr., 115/2006 – ispr., 101/2007, 99/2010, 108/2013, 99/2014 i 95/2018) u članu 40. propisano je da se osnovna plata nameštenika određuje množenjem koeficijenta sa osnovicom (stav 1). Osnovna plata pripada namešteniku koji radi puno radno vreme ili radno vreme koje se smatra punim radnim vremenom (stav 2.). Nameštenik koji ne radi puno radno vreme ima pravo na osnovnu platu koja je srazmerna dužini njegovog radnog vremena (stav 3). Članom 41. istog zakona propisano je da je osnovica jedinstvena i utvrđuje se za svaku budžetsku godinu zakonom o budžetu Republike Srbije. Odredbom člana 42. istog zakona propisano je da koeficijenti za radna mesta nameštenika određuju se time što se svako radno mesto nameštenika svrstava u jednu od šest platnih grupa tako da platna grupa odgovara vrsti u koju je radno mesto razvrstano u pravilniku o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta u državnom organu. Prema članu 45. stav 1. istog zakona namešteniku koji je premešten na drugo radno mesto određuje se koeficijent platne grupe u kojoj se nalazi radno mesto na koje je premešten (stav 1). O promeni platne grupe i koeficijenta donosi se rešenje koje po sili zakona zamenjuje odgovarajuće odredbe ugovora o radu (stav 2.). Članom 51. istog zakona određeno je da do 1. januara 2007. godine postavljena i imenovana lica čija radna mesta postaju položaji i ostali državni službenici i nameštenici nastavljaju da primaju platu prema koeficijentu koji im je već određen primenom Uredbe o koeficijentima za obračun i isplatu plata imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u državnim organima („Službeni glasnik RS“, broj 95/05 – prečišćen tekst) (stav 1). Državnom službeniku i namešteniku koji zasnuje radni odnos pre 1. januara 2007. godine, koeficijent za obračun i isplatu plate određuje se prema Uredbi o koeficijentima za obračun i isplatu plata imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u državnim organima, za zvanje, odnosno zanimanje koje bi mu bilo određeno da je radni odnos zasnovao pre 1. jula 2006. godine. Tako određeni koeficijenti primenjuju se do 1. januara 2007. godine (stav 2). Članom 52. istog zakona propisano je da državni službenik i nameštenik čija bi osnovna plata posle 1. januara 2007. godine bila manja od plate koju je imao 1. januara 2007. godine (obračunate bez minulog rada), zadržava platu koju je imao 1. januara 2007. godine dok njegova osnovna plata, primenom odredaba ovog zakona, ne dostigne platu koju je imao 1. januara 2007. godine. Odredbom člana 53. istog zakona određeno je da se od 1. januara 2007. godine koeficijenti određuju na sledeći način: 1) postavljenim i imenovanim licima čija radna mesta postaju položaji – prema platnoj grupi u kojoj se nalazi njihovo radno mesto; 2) državnim službenicima na izvršilačkim radnim mestima – prema prvom platnom razredu platne grupe u kojoj se nalazi njihovo radno mesto; 3) rukovodiocima unutrašnjih jedinica – prema trećem platnom razredu platne grupe u kojoj se nalazi njihovo radno mesto; 4) nameštenicima – prema platnoj grupi u kojoj se nalazi njihovo radno mesto.
Imajući u vidu da posebnim propisima nije regulisano sporno pravno pitanje, stoga se, u spornom periodu na predmetno potraživanje tužilje ima primeniti Zakon o radu, kao opšti propis iz oblasti radnih odnosa. Naime, u skladu sa odredbom člana 104. Zakona o radu, zaposlenima se garantuje jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrednosti koji se ostvaruje kod poslodavca. To znači da poslodavac za isti rad mora da plaća istu zaradu, pri čemu se pod istim radom podrazumeva rad na istovetnim poslovima, ali i rad na različitim poslovima iste važnosti. Međutim, pod radom iste vrednosti podrazumeva se samo rad za koji se zahteva isti stepen stručne spreme, odnosno obrazovanja, znanja i sposobnosti, u kome je ostvaren jednak radni doprinos uz jednaku odgovornost. Samo rad u navedenom smislu je rad iste vrednosti koji jamči istu zaradu svima koji ga obavljaju kod istog poslodavca. Ako po bilo kom od ovih elemenata postoji razlika, razlika može da bude i u visini zarade. Imajući to u vidu, te u postupku nesumnjivo utvrđene činjenice da je tužilja zasnovala radni odnos kod tužene sa završenom osnovnom školom, a ostali zaposleni – zapisničari koji su primali platu primenom koeficijenta 1,55 su zasnovali radni odnos sa srednjom stručnom spremom, te da je tužilja u tom smislu tokom spornog perioda obavljala poslove sa nižom stručnom spremom, to se po oceni ovog suda, takav rad ne može okarakterisati kao isti rad, odnosno rad iste vrednosti, zbog čega nema povrede pravila o garantovanoj jednakoj zaradi za isti rad ili rad iste vrednosti koji je ostvaren kod poslodavca, ovde tužene, te samim tim tužilja nema pravo ni na traženu naknadu štete koja se ogleda u razlici u tako ostvarenoj zaradi. Tužilja ima svojstvo nameštenika – završenu osnovnu školu i daktilografski kurs i ne poseduje kvalifikaciju koja je predviđena Pravilnikom o sistematizaciji i organizaciji radnih mesta od 06.03.2019. godine za radno mesto daktilografa koje obavlja, jer ne poseduje III ili IV stepen stručne spreme, iz čega proizilazi da tužilja ne poseduje ni kvalifikaciju za radno mesto zapisničara koji su u utuženom periodu primali platu primenom koeficijenta 1,55. Tužilja je zbog stupanja navedene uredbe na snagu raspoređena na poslove za koje je predviđen viši stepen stručne spreme, te je počev od primene iste tužilja samo zadržala poslove koje je obavljala do tog trenutka budući da je posedovala radno iskustvo na poslovima radnog mesta, međutim donošenjem navedene Uredbe tužilja nije izjednačena sa ostalim zaposlenima na tom konkretnom radnom mestu u pogledu visine plate, suprotno zaključku prvostepenog suda, jer to ne proizilazi iz smisla člana 16a navedene Uredbe, niti iz citiranih posebnih propisa kojima je regulisan radnopravni status tužilje. Ovo posebno kod činjenice da navedenom normom člana 104. Zakona o radu jeste garantovana jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrednosti, ali da se pod radom jednake vrednosti, između ostalog, podrazumeva rad za koji se zahteva isti stepen stručne spreme, pri čemu tužilja u periodu od 24.02.2017. godine do momenta donošenja Pravilnika o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta u Osnovnom sudu u Priboju br. Su.9/2019-1 od 06.03.2019. godine kojim je sistematizovano njeno radno mesto daktilografa, kao ni u delu utuženog perioda nakon njegovog donošenja, nije posedovala III ili IV stepen stručne spreme koji je potreban za navedeno radno mesto, niti za radno mesto zapisničara prema kojem koeficijentu 1,55 potražuje razliku u plati. Pored navedenog, tužilji je u utuženom periodu isplaćivana plata primenom koeficijenta 1,50 koji je propisan za IV platnu grupu shodno članu 43. Zakona o platama državnih službenika i nameštenika („Sl. glasnik RS“, br. 62/2006, 63/2006 – ispr., 115/2006 – ispr., 101/2007, 99/2010, 108/2013 i 99/2014), koji koeficijent je tužilji i utvrđen rešenjem Su 35-18/2014 od 31.01.2014. godine i prema kojem je vršen obračun njene plate, a koje rešenje nije osporavala.
Iz iznetih razloga, Apelacioni sud je na osnovu odredbe člana 394. tačka 4. ZPP preinačio pobijanu presudu u stavu prvom izreke i odlučio kao u izreci ove presude pod 1.
O parničnim troškovima odlučeno je u stavu 2. izreke primenom člana 165. stav 2, člana 163 st. 2, 153. i 154. ZPP, Tarife o nagradama i naknadama troškova za rad advokata važeće u vreme presuđenja, pa je obavezana tužilja da tuženoj naknadi nužne i stvarne troškove parničnog postupka koje je imala i to: za sastav odgovora na tužbu u iznosu od 6.000,00 dinara i za sastav 2 žalbe u iznosu od po 18.000,00 dinara; što sve ukupno iznosi 42.000,00 dinara. Apelacioni sud nije dosudio tuženoj potraživane troškove za sastav 3 podneska jer po oceni ovog suda isti nisu nužni troškovi parničnog postupka, imajući u vidu da je tužena iste navode mogla da iznese na ročištu.“
Izvor: Presuda Apelacionog suda u Kragujevcu, Broj: Gž1-2902/23 od 06.03.2024. godine.
